معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

صدرالدین محمد بن ابراهیم قوام شیرازی (979 ـ 1045 ق) حکیم، فیلسوف، متأله نامور ایرانی و صاحب نظریه و مکتب «حکمت متعالیه» در شیراز زاده شد و نزد ملاعبدالرزاق ابرقویی برخی مقدمات علوم را فراگرفت و فقه و حدیث و تفسیر را نزد شیخ بهایی و حکمت را نزد میرداماد و علم ملل و نحل را از میرفندرسکی آموخت.

نظر به دیدگاه‌های فقهی و حکمی خویش، مدتی از اصفهان به کهک قم تبعید شد و دیگربار به شیراز بازگشت و به تدریس و تألیف پرداخت و درواقع مهم‌ترین آثار خود را در این دوره نوشت. آثار او را بیش از پنجاه کتاب برشمرده ان که مهم‌ترین آنها که با تعلیقاتش بر «حکمة الاشراق» سهروردی و شرح قطب‌الدین شیرازی بر آن در پیوند است، عبارت‌اند از: الحکمة المتعالیه فی الاسفار العقلیة الاربعة، رساله فی الحشر، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیه، اثبات شوق الهیولی بالصورة، اللمعات الاشراقیة فی الفنون المنطقیة، المبدأ والمعاد، رسالة العرشیة و ... .

اصالت، وحدت و تشکیک وجود، اتحاد عقل و معقول و عاقل، حقیقت هستی‌شناسانۀ جهان خیال، حرکت جوهری، وجودشناسی (تقدم آن بر ماهیت) از مهم‌ترین مباحث حکمت ملاصدراست.

تعلیقات ملاصدرا بر «حکمة الاشراق» و شرح آن که از این اثر به «التعلیقة علی شرح حکمة الاشراق» هم یاد کرده‌اند، با توجه به عباراتی که او برای شرح‌کردن برگزیده، چنان‌که خود نیز تصریح کرده، گاه عباراتی را از متن «حکمة الاشراق» و گاه از شارح (قطب‌الدین) برگزیده و نظرگاه خود را دربارۀ آن بیان کرده است؛ درنتیجه این اثر شرح تنها نیست، بلکه شرح و نقد است. ملاصدرا دارای دستگاه شناخت‌شناسانۀ بسیار دقیقی است که اصالت وجود، محور بنیادین آن را شکل می‌دهد؛ از این‌رو آنچه با عنوان «تعلیقه» از خامۀ استوار او تراویده، کاملاً در چارچوب همین نظام معرفتی است.

ملاصدرا هرکجا که با ماتن یا شارح موافق بوده، با روشنگری بیشتر بر عبارات‌شان پرتو افکنده و با ژرفا و پهنای بیشتری به گزارش آن پرداخته است. البیته همواره چنین نیست و هرکجا که نقد و نظری داشته، آن را با صراح تکامل و مستدل و بی‌پروا بیان کرده است و در موارد بسیاری با فیلسوفان مشایی همسویی و همدلی بیشتری نشان داده و در مواردی از الهامات ویژۀ ربانی به خود سخن گفته که موضوع را در پرتو آن بررسیده و به آن مباهات نیز می‌ورزد.

تعلیقات صدرالمتألهین برخلاف شرح قطب‌الدین که بیشتر معطوف به الفاظ است و شرح شهرزوری که شرحی توصیفی است، از عمق فلسفی بیشتری برخوردار است. از حیث منابع، ملاصدرا بیش از هر کسی در منطق و فلسفۀ مشایی به ابوعلی‌سینا، در عرفان به محیی‌الدین ابن‌عربی و دوانی استناد کرده است. هرچند شرح او کثیر الاستناد نیست، اما «الفتوحات المکیة»، «شواکل الحور فی شرح هیاکل النور»، «هیاکل النور، الشفا، الاشارات، شرح الاشارات، رسائل اخوان الصفا و ... از جمله متونی هستند که بیشترین استناد به آنها شده است.

مانند دیگر آثار ملاصدرا، در این کتاب نیز به اقتضای موارد به آیات و روایات بسیاری استناد کرده سات و استناد و استدلالش به آیات و روایات از ظاهر الفاظ و عبارات سرراست و قابل فهم است و تهی از تأویلات پیچیده و دور و دراز.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ مترجم

بخش نخست: در ضوابط اندیشه

گفتار نخست: در معارف و تعریف

گفتار دوم: در دلایل و مبادی آن

گفتار سوم: دربارۀ مغالطات

بخش دوم: دربارۀ انوار الهی و نور الانوار

گفتار نخست: دربارۀ نور و حقیقت

گفتار دوم: در ترتیب وجود

گفتار سوم: چگونگی فعل نور الانوار و نورهای چیره

گفتار چهارم: تقسیم برزخ‌ها و هیئت‌ها و ترکیبات آنها

گفتار پنجم: معاد و نبوات و خواب‌ها

فهارس