معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

قطب‌الدین محمود بن ضیاءالدین، مسعود بن مصلح شیرازی ملقب به «ابی‌الثناء الشیرازی» (633 ـ 710 ق) دانشمند، شاعر، ریاضی‌دان، پزشک، فیزیکدان، موسیقی‌شناس، فیلسوف و عارف، یکی از مشهورترین شخصیت‌های علمی قرن هفتم و هشتم در ایران و جهان اسلام است. بیشتر حکیمان و فاضلان، از جمله فیلسوف نامی ملاصدرای شیرازی از او به «شارح علامه» و «علامۀ شارح» یاد کرده‌اند؛ چنان‌که پس از او بسیار او را بزرگ داشتند و لقب علامه برای او خاص شده بود. پدرش در شیراز طبیب بود، او دانش طب و نیز علوم عقلی و فقه و تفسیر و نحو را در آنجا آموخت، سپس به بغداد و شام و مصر سفر کرد؛ آن‌گاه در تبریز سکونت گزید و عهده‌دار منصب قضا در سیواس و ملطیه شد. علوم مختلف را خوب می‌دانست و دروس را نیکو تدریس می‌کرد.

قطب‌الدین شیرازی آثار بسیاری را نگاشته است؛ از جمله: شرح حکمة الاشراق، فتح المنان فی تفسیر القرآن، مصباح المفتاح فی البلاغة، درة التاج لغرة الدباج، التبصرة فی الهیئة، الحواشی القبطیة، رسالة فی البرص، شکوک تکرار الکائنات و ... .

شرح شیخ قطب‌الدین بر «حکمة الشراق» شیخ شهاب‌الدین سهروردی گرچه نخستین شرح نیست، مهم‌ترین، روشمندترین و روشنگرترین شرح آن است. در فرازی از مقدمه‌ای که او بر شرح خود نوشته است، هدف و روشش را کاملاً توصیف می‌کند: «این بنده نپسندیدم که این شگفتی‌ها و زیبایی‌هایی که در حکم مغزای دانش و حکمت و چکیدۀ سیروسلوک است، زیر پرده‌ای از ایهام و نهفته از افهام بماند، در نتیجه صلاح دیدم به گونه‌ای آن را شرح کنم که دشواری لفظ از بین برود و نقاب از چهرۀ معانی برافتد و در آن به حل الفاظ و توضیح معانی بسنده کرده‌ام و با گشودن ترکیبات و تنقیح مبانی، کوشیده‌ام مباحثش را به‌روشنی بیان کنم و همچنین تلاش کرده‌ام قواعدش را گزارش دهم و اصولش را بیان و مقاصدش را شرح کنم و فایده‌های فراوانش را معلوم دارم و خلاصه و معجزش را بسط دهم و گره از پیچیدگی‌هایش بگشایم و مرسلات و معانی گریزپایش را در بند کشم و مجملش را تفصیل دهم و در این کار، بیشتر از دیگر تأۀیفات و شروح تألیفات او بهره می‌گیرم ... ». به‌واقع هم شیخ قطب‌الدین به آنچه در مقدمه گفته است، حتی فراتر عمل کرده و و شرح او به‌مثابۀ چراغی برای گوهر معانی و معارف بیان‌شده در حکمة الاشراق است.

شرح قطب‌الدین شیرازی به مثابه چراغی برای گوهر معانی و معارف بیان شده در «حکمة الإشراق» است. او از رموز پرده برداشته و نهفته‌ها را پدیدار و نمایان ساخته و واژگان و اصطلاحات دشواریاب را شرح داده و گره از پیچیدگی‌ها گشوده و نکته‌های بایسته را بیان کرده و با صید صدف درّ معانی، آن را با شرح و بیانی آشکار و هویدا عرضه می‌دارد و در شرح از آوردن اصطلاحات و عبارات دشوار می‌پرهیزد و آنچه را که بایستۀ شرح است، ذکر می‌کند و حشوی در شرح او ملاحظه نمی‌شود.

قطب‌الدین شیرازی برخلاف ملاصدرا و شهرزوری که گاه با ماتن اختلاف دارند و حتی ملاصدرا بسیاری از تعلیقات را بر شرح قطب‌الدین نوشته و اشتباهات ماتن یا شارح را از نگاه خویش بازگفته و ضد آن استدلال کرده است، اما قطب‌الدین اصولاً تنها شرح کرده است؛ چنان‌که برای نمونه در باب تناسخ ضمن بیان باور نحله‌های مختلف و نظر مصنف، نظر خود را ابراز نمی‌کند و به داوری نمی‌نشیند.

در این ترجمه نیز نظر به همین روش، عین متن عربی «حکمة الاشراق» آورده شده و واژه، اصطلاح یا عبارت به اختلاف موارد، عیناً ترجمه شده است و پس از آن ترجمۀ شرح آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ مترجم

مقدمۀ قطب‌الدین شیرازی

شرح مقدمۀ حکمة الاشراق

بخش نخست: در ضوابط اندیشه

گفتار نخست: در معارف و تعریف

گفتار دوم: در دلایل و مبادی آن

گفتار سوم: دربارۀ مغالطات

بخش دوم: دربارۀ انوار الهی و نور الانوار

گفتار نخست: دربارۀ نور و حقیقت

گفتار دوم: در ترتیب وجود

گفتار سوم: چگونگی فعل نور الانوار و نورهای چیره

گفتار چهارم: تقسیم برزخ‌ها و هیئت‌ها و ترکیبات آنها

گفتار پنجم: معاد و نبوات و خواب‌ها

فهارس